door Cynrik De Decker
In een brocantezaak in Ronse deed onze goede vriend Erwin Van den Broecke een fijne ontdekking: twee foto’s van een trotse pionier in zijn vliegtuig. Het was meteen duidelijk dat de opnamen dateerden van vóór de Eerste Wereldoorlog. Het toestel lijkt op een Blériot, maar een geoefend oog herkent meteen verschillen met het type waarmee Louis Bléroit in 1909 het Kanaal bedwong. Een aandachtig oog bemerkt voorts een droogstempel in de rechterbenedenhoek: de opname is gemaakt door een fotograaf, genaamd Beaudry, in Québec in Canada. Aan ons om uit te vissen hoe twee oude Canadese foto’s – de voorbije eeuw hadden enkele knaagdiertjes zich al tegoed gedaan aan de kartonnen lijst – terechtkwamen in een antiekzaak in hoekje Vlaanderen.
Het bleek de stempel die ons op het goede spoor zette. We haalden er enkele portretten bij van een Gentenaar van wie we wisten dat hij ooit fortuin zocht in Noord-Amerika: Georges Mestach, geboren in 1889. En wat meer is, diens toestel is bewaard gebleven. Volgens het museum waar het wordt tentoongesteld, gaat het zowaar om het oudste vliegtuig in Canada. Curator Renald Fortier van het Canada Aviation and Space Museum was net zo blij als wij met de vondst en vertelde ons graag meer over deze Gentenaar.
Georges Mestach behaalde op 8 mei 1911 vliegbrevet nummer 39 en besloot algauw zijn kunnen aan boord van zijn Morane-Borel te tonen aan gene zijde van de Grote Plas. In augustus van dat jaar vloog hij boven Chicago en enkele weken later cirkelde hij rond de stad Québec. Daarmee verbond Georges Mestach een eerste primeur aan zijn naam: hij was de eerste die boven deze belangrijke Canadese stad vloog. Het is dus hoogstwaarschijnlijk dat onze foto’s daar werden genomen. ‘Geo’ Mestach poseerde, eenvoudige gebreide muts op het hoofd, op wat een paardenrenbaan lijkt. Hij gaf ook nog demonstraties boven het Canadese Sherbrooke en het Amerikaanse Plattsburgh.
Maar dan vervaagt het spoor. Onze man trok richting het broeierige zuiden. In februari 1912 kwam ‘Geo’ in New Orleans terecht, waar hij samen met zijn manager/mecanicien Ernest Mathis zijn Morane ontscheepte. We zijn niet zeker of dit hetzelfde toestel betrof waarmee Mestach enkele maanden voordien boven Canada en het noorden van de Verenigde Staten toerde. Ook daar in het Amerikaanse zuiden ging de Gentenaar voor een primeur: hij vervoerde als eerste luchtpost tussen New Orleans en Baton Rouge, zowaar de tweede postvlucht ooit in de geschiedenis van de Verenigde Staten. De landing eindigde weliswaar in een afsluiting, maar de schade bleef beperkt.
Georges Mestach wist zichzelf te verkopen. In mei, juni en september 1912 cirkelde hij rond Chicago, maar toen ging het goed mis. Onze Belg merkte te laat een Wright-tweedekker en knalde er in volle vlucht tegenaan. ‘Geo’ kwam heelhuids aan de grond, maar de Amerikaanse vliegenier overleefde de klap niet. De onfortuinlijke man was de eerste piloot die in het Amerikaanse luchtruim omkwam bij een botsing in volle vlucht. Mestachs Morane werd bijgespijkerd en de Belgische piloot kon weer verder. In het Canadese Winnipeg voerde hij echter een neusstand uit en meteen had de Morane zijn beste tijd wel gehad. Bovendien deed de douane moeilijk, zodat Mestach zich genoodzaakt zag de eendekker van de hand te doen.
In januari 1913 vond hij een koper, ene William E. Sommerville, maar dat belette ‘Geo’ niet met de verkochte kist te blijven toeren, langs de Amerikaanse staten Illinois, Iowa en Wisconsin. Tot hij zijn Morane alweer crashte, ditmaal in Albuquerque, New Mexico. We schrijven oktober 1913. Voor eigenaar Sommerville was het nu wel welletjes geweest en hij plaatste de Morane opnieuw in de vitrine. Een gegadigde vond hij echter niet, ook al werd het vliegtuig intussen nog maar eens gerestaureerd. In augustus 1914 werd Earl S. Daugherty uit Chicago de derde eigenaar. Hij zou de eendekker verder uittesten.
‘Geo’ Mestach was intussen van het Noord-Amerikaanse schouwtoneel verdwenen. Dezelfde maand dat zijn toestel werd verkocht – Duitsland was zonet België binnengevallen — stond hij terug op vaderlandse bodem, waar hij prompt zijn diensten aanbood aan de Compagnie des Aviateurs. Op 7 oktober 1914 vloog hij zijn eerste oorlogsmissie. Hij voerde verkenningsopdrachten uit, tot die 9de januari 1915, toen hij hopeloos verloren vloog in een sneeuwstorm en moest noodlanden – jammer genoeg aan de verkeerde zijde van de frontlijn. Mestach en zijn waarnemer, luitenant Ernest Hozay, werden krijgsgevangen genomen.
Na vier lange jaren werd Georges Mestach gerepatrieerd, maar het vliegen zou hij niet loslaten. Onze pionier werd aangezocht om de luchtlijnen in de Belgische kolonie uit te bouwen. Jammer genoeg bezweek hij in de tropen, meer bepaald in het Congolese Coquilhatville (vandaag Mbandaka). De man die in het Wilde Westen duizenden cowboys en indianen en vervoering bracht met zijn luchtshows, bleef in zijn geboorteland een nobele onbekende.
Earl Daugherty, de laatste eigenaar van Mestachs Morane, kwam in 1928 om bij een vliegongeval. De Morane belandde aldus in een schuur en niemand keek er nog naar om, tot de mensen van het Canada Aviation and Space Museum in 2002 de machine op het spoor kwamen.
Ze schrokken van de staat van de afgetakelde reliek uit een ver verleden toen ze de eendekker vanonder het stof haalden en naar hun museum overbrachten. Maar meteen schatten ze er ook de waarde van in: dit was het oudste vliegtuig dat ooit vloog in het Canadese luchtruim. Liever dan het te restaureren, besloten de specialisten het te conserveren. Dat betekende dat haast alle onderdelen zorgvuldig werden gereinigd en met de grootste omzichtigheid werden behandeld, maar dat geen nieuwe onderdelen werden gemonteerd. Vandaag staat ‘Geo’ Mestachs Morane-Borel te kijk als een erfstuk uit het Canadese luchtvaartverleden. En zo krijgt onze pionier de plaats die hij verdient in de geschiedenis.
Meer weten?
Walter Pieters, The Belgian Air Services in the First World War, Aeronaut Books, Indio CA, 2010.
Met dank aan Erwin Van den Broecke en Renald Fortier
Ottawa
ca